રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ 30 સપ્ટેમ્બરે સિસ્ટમમાંથી રૂ. 2,000ની બેંક નોટો પાછી ખેંચવાની વિશેષ ઝુંબેશને વધુ એક સપ્તાહ વધારીને 7 ઓક્ટોબર (શનિવાર) સુધી લંબાવી હતી.અગાઉ, રૂ. 2,000ની નોટો જમા/એક્સચેન્જ કરવાની અંતિમ તારીખ 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 હતી.સેન્ટ્રલ બેંકે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે, “… રૂ. 2,000ની બેંક નોટ જમા/એક્સચેન્જ કરવાની વર્તમાન વ્યવસ્થાને 07 ઓક્ટોબર, 2023 સુધી લંબાવવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.”
આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે રૂ. 2,000 ની નોટ 7 ઓક્ટોબર પછી પણ “કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે”, પરંતુ લોકોને “કોઈપણ વિલંબ કર્યા વિના” નોટો જમા કરવા અથવા બદલવા માટે કહ્યું.8 ઑક્ટોબરથી, બેંક શાખાઓમાં ડિપોઝિટ/એક્સચેન્જની સુવિધા બંધ થઈ જશે અને લોકોએ RBIની 19 ઑફિસમાં તેને એક્સચેન્જ કરાવવી પડશે.નોટોના વિનિમય માટે, ટ્રાન્ઝેક્શન દીઠ રૂ. 20,000 ની મર્યાદા લાદવામાં આવી છે જ્યારે બેંક ખાતામાં જમા કરવા માટે આરબીઆઈ કચેરીઓમાં ટેન્ડર કરવામાં આવતી નોટો માટે કોઈ નથી.દેશની અંદરના લોકો પણ ઈન્ડિયા પોસ્ટ દ્વારા રૂ. 2,000 ની નોટો મોકલી શકે છે, જે ભારતમાં તેમના બેંક ખાતામાં ક્રેડિટ કરવા માટે આરબીઆઈની 19 ઈસ્યુ ઓફિસમાંથી કોઈપણને સંબોધવામાં આવે છે, નિવેદનમાં જણાવાયું છે કે આવા વ્યવહાર સરકારના નિયમનને આધીન રહેશે અને દસ્તાવેજોની રજૂઆત.આરબીઆઈએ એમ પણ જણાવ્યું હતું કે અદાલતો, કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ, સરકારી વિભાગો અથવા તપાસ કાર્યવાહી અથવા અમલીકરણ સાથે સંકળાયેલી કોઈપણ અન્ય જાહેર સત્તા પણ કોઈપણ મર્યાદા વિના આરબીઆઈની કોઈપણ ઓફિસમાં રૂ. 2,000ની નોટ જમા/વિનિમય કરી શકે છે.”RBIની 19 ઈસ્યુ ઓફિસમાં રૂ. 2,000ની બેંક નોટ જમા/એક્સચેન્જ કરવાની સુવિધા આગળની સલાહ સુધી ઉપલબ્ધ રહેશે,” RBIએ જણાવ્યું હતું.
19 મેની જાહેરાત
આશ્ચર્યજનક પગલામાં, આરબીઆઈએ 19 મે, 2023 ના રોજ રૂ. 2,000ની નોટો પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ તે જાળવી રાખ્યું હતું કે તે નવેમ્બર 2016 માં હાથ ધરવામાં આવેલા નોટબંધી જેવું નથી જ્યારે રૂ. 500 અને રૂ. 1,000ની નોટોને રાતોરાત ગેરકાયદેસર ટેન્ડર બનાવવામાં આવ્યા હતા.આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે અર્થતંત્રના ઝડપી પુન:મુદ્રીકરણ માટે ઉચ્ચ મૂલ્યની નોટો રજૂ કરવામાં આવી હતી અને આ પગલાએ તેનો હેતુ પૂરો કર્યો હતો. તેણે FY19 થી નોટો છાપવાનું બંધ કરી દીધું હોવાથી, ચલણમાં રહેલી નોટોની ગુણવત્તા અંગે પણ ચિંતાઓ હતી.રૂ. 2,000 ની નોટ પાછી ખેંચી લેવાના પગલાની કેટલીક અદ્રશ્ય અસરો હતી જેમ કે બેન્કોને ડિપોઝિટની ઊંચી વૃદ્ધિની જાણ કરવામાં મદદ કરવી, જે સિસ્ટમ માટે કેટલાક સમય માટે એક પડકારજનક પાસું છે.RBI ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે તાજેતરમાં જણાવ્યું હતું કે ₹3.43 લાખ કરોડ રૂ. 2,000 મૂલ્યની નોટો અત્યાર સુધીમાં સિસ્ટમમાં પાછી આવી છે, અને લોકોને યાદ અપાવ્યું છે કે તેઓ 8 ઓક્ટોબરથી RBIની 19 ઓફિસમાં પાછી ખેંચી લેવામાં આવેલી નોટો પરત કરી શકશે.દાસે કહ્યું કે જે નોટો પરત કરવામાં આવી છે તેમાંથી 87 ટકા બેંક ખાતામાં જમા કરવામાં આવી છે, જ્યારે બાકીની કાઉન્ટર પર બદલી કરવામાં આવી છે.હાલમાં, રૂ. 12,000 કરોડથી વધુની નોટો હજુ પણ ચલણમાં છે, દાસે જણાવ્યું હતું કે, વિસ્તૃત અવધિના અંત પછી પણ નોટો પરત કરી શકાય છે.
